TVP 1 "Grzyby - trzecie królestwo"

20 lutego 2007, autor: Redakcja

"Grzyby – trzecie królestwo"
Film dokumentalny, Austria, 2004
czas 55 min.
TVP 1: 13.02.2007r. godz. 15:10

Pasjonujący austriacki film o grzybach, które pojawiły się na Ziemi 400 milionów lat temu. Dotąd opisano około stu tysięcy gatunków, ale może ich być nawet półtora miliona. Jadalnych w Europie występuje 300 gatunków, a uważanych za śmiertelnie trujące - około 10.
"Naukowcy XXI wieku potwierdzili to, o czym pisali starożytni mędrcy: "góry, doliny i lasy zamieszkuje tajemnicza legenda - duch grzybów ..."

Przez długi czas sądzono, że grzyby są roślinami. Tymczasem nie należą one ani do królestwa roślin, ani do królestwa zwierząt, lecz stanowią trzecie, niezależne królestwo. I to wyjątkowo bogate. Jak dotąd bowiem na świecie opisano ok. stu tys. gatunków grzybów, ale ogólna ich liczba jest z pewnością znacznie większa. Przypuszcza się, że może ich być na całym globie nawet półtora mln gatunków. Samych grzybów kapeluszowych jest ok. 3 tys. gatunków. Królestwo grzybów obejmuje zarówno ponaddwudziestokilogramowe purchawki chropowate o obwodzie blisko 2 metrów czy grzybnie rozprzestrzeniające się na powierzchni 9 km kw. o przybliżonej wadze 600 ton, jak i organizmy mikroskopijnej wielkości. Film wprowadza widzów w zadziwiający świat trucizn, narkotyków, leków i wreszcie przysmaków sporządzanych z grzybów przez szefów kuchni wytwornych restauracji.

Grzyby pojawiły się na Ziemi co najmniej 400 mln lat temu. Od tamtej pory skolonizowały wszystkie kontynenty i przybrały najrozmaitsze kształty i kolory. To, co potocznie nazywamy grzybami, to w istocie owocniki grzybów. Właściwy organizm żyje pod ściółką leśną, w próchniejącym drewnie oraz glebie. Przypominająca pajęczynę bezbarwna sieć tzw. strzępków nosi nazwę grzybni i pozostaje przez całe życie schowana, na powierzchni pojawiają się tylko owocniki.

Na pozór grzyby i rośliny wykazują wiele podobieństw. Ale tylko rośliny zawierają chlorofil i mają zdolność uzyskiwania energii ze światła słonecznego. Dlatego pozbawione tej zdolności grzyby wyłączono z królestwa roślin. Za to grzyby mają pewną cechę wspólną z owadami: chitynę, z której zbudowane są pancerze owadów i ściany komórek grzybów. Cechą charakterystyczną grzybów jest także szybkie rozmnażanie się i krótki cykl życia. Przez miliony lat ewolucji grzyby przystosowały się do różnych, nawet skrajnie niesprzyjających warunków. Wiele z nich świetnie znosi mróz, śnieg i lód. Niektóre rosną nawet pod śniegiem, nie tracąc przy tym swoich żywych kolorów. Właściwie do tego, by nastąpił wysyp grzybów, potrzebne jest tylko jedno: wilgoć.

Ludzie znali grzyby od prawieków. Najwcześniejsze ślady prowadzą do starożytnego Egiptu. Wśród pochodzących z XV w. p.n.e. płaskorzeźb zdobiących ściany świątyni w Karnaku znajdują się przykłady flory i fauny, w tym m.in. bodaj najstarszy na świecie wizerunek grzyba.

Gromadzoną przez stulecia wiedzę na temat grzybów przechowywali i utrwalali mnisi. Przez wieki interesowano się głównie grzybami jadalnymi, których w Europie występuje zaledwie 300 gatunków. Nasi przodkowie dawno docenili smak kurek, prawdziwków czy kani. Niestety, nie udaje się ich uprawiać. Można je znaleźć tylko w lesie. Za to bardzo łatwo uprawie poddają się pieczarki.

Podczas gdy smakosze poszukiwali grzybów jadalnych, alchemicy, adepci czarnej magii i wszelkiej maści „czarownice” zbierali grzyby trujące, które szczególną sławę zdobyły w średniowieczu. Wyciąg z muchomorów i salamandry wchodził np. w skład czarodziejskich eliksirów. Spośród gatunków występujących w Europie za śmiertelnie niebezpieczne uznaje się ok. 10, ale wiele innych też może wywołać ciężkie zatrucie. Nie pomaga gotowanie, suszenie czy zamrażanie – toksyny pozostają nadal groźne. Oprócz muchomorów ponurą sławą okryły się też np. strzepiaki ceglaste czy najsilniej trujące grzyby europejskich lasów – muchomory sromotnikowe. Niektóre grzyby, np. czernidłak, są jadalne pod warunkiem, że nie popije się ich alkoholem. Ale nawet abstynenci powinni jeść tylko młode egzemplarze tego grzyba. Zwłaszcza że pierwsze objawy zatrucia występują zwykle po 8–10 godzinach. A wtedy liczy się już każda minuta.

Zarodniki niektórych grzybów, np. pleśni, kiełkują na artykułach spożywczych. Spleśniałe pokarmy nie nadają się do jedzenia, mogą być bowiem trujące. Ale pewien rodzaj pleśni okazał się błogosławieństwem ludzkości. Pod koniec lat 20. ubiegłego stulecia szkocki bakteriolog, Alexander Fleming, prowadził badania naukowe nad grypą i zapaleniem płuc. Światową sławę zawdzięcza jednak nie tym pracom, lecz przypadkowo odkrytej pleśni. Zbieg okoliczności sprawił, że ludzkość uzyskała pierwszy skuteczny antybiotyk na świecie. Od nazwy pleśni – penicillium – substancję, która dokonała rewolucji w medycynie, nazwano penicyliną. Niepozorna pleśń zapewniła Alexandrowi Flemingowi rozgłos oraz nagrodę Nobla, którą otrzymał w 1945 r.

Nie tylko ludzie odnoszą korzyści z tajemniczych własności grzybów. Wilgotne lasy równikowe to ekosystem zbudowany przez niezliczone gatunki roślin i zwierząt, których życie zależy w najrozmaitszy sposób od grzybów. Specjaliści oceniają, że nauka opisała, jak dotąd, zaledwie 30% gatunków grzybów tropikalnych. Jeden z nich to gatunek uprawiany przez mrówki zwane ogrodniczkami. Dziesiątki tysięcy robotnic pracowicie transportuje kawałki liści, które zostały umiejętnie odcięte ostrymi żuwaczkami. Zielony ładunek trafia pod ziemię. W glebie mrówki prowadzą tajemniczą fermę grzybową. Rosnące pod ziemią grzyby są jedynym pokarmem tych owadów. Ogrodniczki używają grzybni jako budulca.

Od stuleci za prawdziwy kulinarny rarytas uchodzą trufle, osiągające na rynku nieprawdopodobne ceny. Choć z wyglądu są mało atrakcyjne, ze względu na swój niepowtarzalny aromat pojawiają się na najelegantszych stołach. W „truflowych” krajach, jak Francja i Włochy, do zbioru tych grzybów tresuje się świnie, które mają doskonały węch. Coraz częściej jednak świnie zastępuje się psami, które przechodzą trening w specjalnych szkołach.

Bardzo poszukiwane są również japońskie grzyby z gatunku matsutake, mające renomę afrodyzjaku. Matsutake należą do gąsek i można je znaleźć także w Europie Środkowej, choć tu występują bardzo rzadko.

Film dokumentalny, 50 min, Austria, 2004
Reżyseria: Kurt Mundl

Grzyby.Grzybnia.pl

GRZYBY

GRZYBNIA

PIECZARKI

BOCZNIAKI

Polecamy